ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ»
ΕΡΓΑΣΙΑ: ΘΕΜΑ: «Η Μαύρη Αγορά και οι ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής (1941-1944)»
ΑΘΗΝΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή………………………………………………………. σελ. 3
1.1 Η Ελλάδα υπό τριπλή κατοχή…………….……..σελ. 4
1.2 Οι δωσίλογες Κυβερνήσεις ……………………. σελ. 5
1.3 Αιτίες της κατάρρευσης της οικονομίας……...σελ. 6-8
1.4 Η μαύρη αγορά: περιγραφή και λειτουργία …..σελ. 9-10
1.5 Τα αποτελέσματα: πείνα, λιμός, αρρώστιες και θάνατος………..…σελ. 11-12
2. Οι ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής……………………..…......σελ. 13-19
2.1 Πώς γινόταν οι αγοραπωλησίες των ακινήτων…σελ.14-15
2.2 Γενικά στοιχεία…………………………….…….σελ.16
2.3 Οι πωλητές …………………….………….……..σελ.16-17
2.4 Η αξία των ακινήτων……….…………….……σελ.17
2.5 «Οι αγοραστές»…………………………..…….σελ.17-18
2.6 Συμπληρωματικά στοιχεία……………..…….σελ. 18-19
3. Τι απέγιναν οι ακίνητες περιουσίες ……σελ. 20-23
3.1 Οι υποσχέσεις σελ…………………..20
3.2 Ο δικαστικός αγώνας σελ……..21-23
4. Επίλογος ………………………………………….. σελ. 24
5. Χρονολόγιο……………………………………….. σελ. 25
6. Βιβλιογραφία …………………..……………….. σελ. 26
Εισαγωγή
«Ζηλωτόν μεν ο πλούτος τίμιον μέντοι και θαυμαστόν η δικαιοσύνη» (Ο πλούτος είναι βέβαια ζηλευτός, η δικαιοσύνη όμως είναι πολύτιμο και θαυμαστό πράγμα) ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
Η περίοδος της Κατοχής(1941-4) ήταν από τις πιο τραγικές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η Ελλάδα βγήκε από το Β΄ ΠΠ εντελώς κατεστραμμένη. Πολλές δεκαετίες, σκοτάδι κάλυπτε αυτά τα δίσεκτα έτη. Για πολιτικούς λόγους είχε επιβληθεί λήθη. Γεγονότα, πρόσωπα, στάσεις και πρακτικές είχαν ξεχαστεί και σκεπαστεί από το μύθο και το ψέμα. Για παράδειγμα ο στρατιωτικός και οικονομικός δωσιλογισμός είναι ζητήματα που δεν έχουν ερευνηθεί αρκετά. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια, η έρευνα έχει αρχίσει να φωτίζει ιδιαίτερες πτυχές και γεγονότα της περιόδου. Σκοπός της μικρής αυτής εργασίας είναι να ερευνήσει τι έγινε κατά τη διάρκεια της κατοχής και πώς χιλιάδες ακίνητες περιουσίες άλλαξαν χέρια με αποτέλεσμα βαθιές αλλαγές στην κοινωνική δομή της μεταπολεμικής Ελλάδας. Μετά τη λήξη του Πολέμου και του Εμφυλίου εμφανίστηκε μια ομάδα ανθρώπων, οι περιβόητοι «νεόπλουτοι» με τεράστιες περιουσίες(κινητές και ακίνητες) που είχαν αποκτηθεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η ομάδα αυτή διεκδικούσε (και τον πήρε) ρόλο και λόγο στην οικονομική και πολιτική ζωή του τόπου. Η εργασία διαρθρώνεται σε 3 κεφάλαια: Αρχικά παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικές αιτίες της πλήρους οικονομικής κατάρρευσης της Ελλάδας. Εξετάζονται οι συνθήκες που επέτρεψαν τη δημιουργία και λειτουργία της μαύρης αγοράς, οι περίοδοι της και τα αποτελέσματά της που ήταν η πείνα, ο λιμός και οι μαζικοί θάνατοι χιλιάδων ανθρώπων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά πλήρη στοιχεία για τις αγοραπωλησίες ακινήτων που έγιναν κατά τη διάρκεια της κατοχής. Με πίνακες αποκαλύπτεται το μέγεθος και η έκταση της κλοπής που έγινε την περίοδο αυτή. Περ. 350.000 ακίνητα, κόποι μιας ζωής, άλλαξαν χέρια κάτω από συνθήκες εξαθλίωσης, πείνας, λιμού και εκβιασμών, κυριολεκτικά για ένα κομμάτι ψωμί, λίγα δράμια λάδι και μερικές χούφτες σταφίδες. Τέλος με έρευνα στα αρχεία των εφημερίδων της εποχής μετά την Απελευθέρωση και τον Εμφύλιο(1944-51) αποκαλύπτεται πώς έληξε το ζήτημα των κατοχικών αγοραπωλησιών ακινήτων. Η εργασία στο μεγαλύτερο μέρος της στηρίζεται σε έρευνα πρωτογενών πηγών. Δεν φιλοδοξεί να καλύψει πλήρως το θέμα της οικονομίας της Κατοχής. Θα ήθελε όμως να είναι μια αρχή, μια μικρή συμβολή στην έρευνα και την αποκάλυψη και άλλων στοιχείων για την μαύρη αυτή περίοδο. Στις δύσκολες στιγμές που περνά σήμερα η πατρίδα μας, είναι τραγικά επίκαιρη διότι δείχνει πώς η φτώχεια, η πείνα, η οικονομική ανέχεια ακόμα και ο θάνατος που βασανίζει τους πολλούς, μπορεί υπό συνθήκες να παράξει πλούτο και δύναμη για τους λίγους. Είναι για αυτό ο ελάχιστος φόρος τιμής στους ανθρώπους που χάθηκαν τότε ή επιβίωσαν με πολλά προβλήματα…..
1 Η οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας και η εμφάνιση της μαύρης αγοράς
Από τις 28/101940 ως τον Απρίλη του 1941, περ. 6 μήνες, πάνω στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, ο ελληνικός στρατός ταπείνωνε τις ιταλικές στρατιές. Η αδύναμη Ελλάδα αντιστεκόταν και νικούσε. Τον Απρίλη, οι Γερμανοί ανέλαβαν να βγάλουν από τη δύσκολη θέση τους συμμάχους τους. Περνώντας την ελληνική μεθόριο από τα βουλγαρικά σύνορα(06/04/1941) και εφαρμόζοντας την τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου προήλασαν ταχύτατα προς την Αθήνα.
1.1 Η Ελλάδα υπό τριπλή κατοχή:
Το μέτωπο στην Αλβανία κατέρρευσε, ο στρατός άρχισε να υποχωρεί και σύντομα ο στρατηγός Τσολάκογλου, σαν έτοιμος από καιρό, υπόγραψε τη συνθηκολόγηση. Στις Ο γερμανικός στρατός εισερχόταν νικητής στην Αθήνα(27/04). Πέρασε από τους έρημους δρόμους της και ύψωσε στην Ακρόπολη τη γερμανική σημαία με τα ναζιστικά σύμβολα. Ο κόσμος αμήχανος, είδε την Κυβέρνηση και το Βασιλιά να αναχωρούν και να τον αφήνουν έρμαιο στις διαθέσεις των κατακτητών. Για άλλη μια φορά ένιωσε απογοητευμένος και προδομένος. Η νικημένη Ελλάδα ήταν μια φτωχή, αγροτική χώρα, με αναιμική βιομηχανία, με ανεπαρκείς και προβληματικές υποδομές(δρόμοι, λιμάνια, σιδηρόδρομος κλπ). Δεν είχε για τον Άξονα κάποιο ιδιαίτερο οικονομικό ή παραγωγικό ενδιαφέρον 1.Η κατάληψη της Ελλάδας είχε κάποια γεωστρατηγικά οφέλη για τον Άξονα. Σε κάθε περίπτωση όμως οι Γερμανοί ήθελαν να απαγκιστρώσουν το συντομότερο πολύτιμες στρατιωτικές δυνάμεις από τη Βαλκανική εκστρατεία-περιπέτεια και να επικεντρωθούν στους δύο κεντρικούς στρατιωτικούς στόχους που είχαν: α)γρήγορη προέλαση, εισβολή και συντριβή της ΕΣΣΔ και β)στήριξη της εκστρατείας στη Β Αφρική(Rommel).Για τους λόγους αυτούς η Ελλάδα χωρίστηκε σε ζώνες κατοχής υπό την ευθύνη του γερμανικού, του ιταλικού και του βουλγαρικού στρατού 2.Οι Γερμανοί κράτησαν ως νικητές τις πιο ενδιαφέρουσες στρατηγικά περιοχές: Αθήνα, Θεσ/νίκη, Έβρο, Χίο, Σάμο, Λήμνο, Λέσβο, Σκύρο, Μήλο, Κύθηρα, Αντικύθηρα και Κρήτη. Οι Βούλγαροι για τις διευκολύνσεις που προσέφεραν πήραν τη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία αποκτώντας την πολυπόθητη έξοδο στο Αιγαίο και αποκαθιστώντας εν μέρει τα σύνορα του 1912.Οι Ιταλοί πήραν όλα τα υπόλοιπα, δηλαδή λίγο περισσότερο από το 70% του ελληνικού εδάφους. 1.Εκτός βέβαια από κάποια ορυχεία (μεταλλεύματα, αλουμίνιο κλπ) και κάποιες μονάδες βαριάς βιομηχανίας (όπλα, μηχανουργεία, χημικά, τσιμέντο κλπ) 2.Για τις ζώνες κατοχής, ενδιαφέροντα σχόλια και πληροφορίες υπάρχουν στο άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 138-9, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα.
1.2 Οι δωσίλογες Κυβερνήσεις.
«…Σε κάθε τόπο θα βρεθούνε κάμποσα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα, που θα εξυπηρετήσουν πρόθυμα τους σκοπούς μου, γιατί αυτό θα είναι ο μόνος τρόπος για να αναδειχτούν και να πλουτίσουν στη χώρα τους…»3 A. Hitler Μετά το μοίρασμα σε ζώνες κατοχής οι Γερμανοί ενδιαφέρθηκαν να λύσουν και το πολιτικό πρόβλημα της Ελλάδας. Αφού ο Βασιλιάς και η Κυβέρνηση είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, έπρεπε να υπάρξει ως διάδοχη κατάσταση μια Κυβέρνηση που θα έδινε στους Έλληνες το αίσθημα της συνέχισης ύπαρξης του Κράτους και την ψευδαίσθηση ελευθερίας και αυτονομίας. Οι προπολεμικές εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία(clearing), οι νόμιμες και παράνομες δραστηριότητες της γερμανικής αρχαιολογικής αποστολής 4, η δράση της γερμανικής Πρεσβείας, η ιδεολογική δουλειά που είχε κάνει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και οι μικρές, δραστήριες οργανώσεις της Άκρας Δεξιάς είχαν κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου διαβρώσει πολιτικά, αρκετούς εκπροσώπους του πολιτικού κόσμου, του στρατού, της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου. Από αυτούς τους κύκλους επιλέχτηκαν αυτοί που θα επάνδρωναν τις δωσίλογες Κυβερνήσεις των Ελλήνων. Αυτές ήταν: (30/04/1941-02/12/1942)Κυβέρνηση Τσολάκογλου, (02/12/1942-07/04/1943) Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου και (07/04/1943-Απελευθέρωση, Σεπτέμβριος 1944)Κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη. Στην πραγματικότητα όλη την εξουσία την είχαν στα χέρια τους ο Πληρεξούσιος της Γερμανίας στην Ελλάδα, πρέσβης Günther Altenburg και ο Ιταλός Πληρεξούσιος, Pellegrino Gizzi. Οι δωσίλογες Κυβερνήσεις ήταν ανίκανες να επιλύσουν βασικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός (επισιτιστικό, έλεγχος της αγοράς, περίθαλψη τραυματιών, λειτουργία δημόσιων υπηρεσιών, απειλές από τις διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων κλπ). Αντίθετα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να στηρίξουν και να εφαρμόσουν τις αποφάσεις των Κατακτητών. Για το λόγο αυτό οι Κυβερνήσεις ήταν εντελώς ανυπόληπτες στα μάτια του κόσμου και προκαλούσαν το μίσος και την οργή. «…και στη δική μας χώρα από την 1η στιγμή έτρεξαν κοντά στους καταχτητές τα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα. Έτρεξαν πρώτα πρώτα οι Τσολάκογλοι, οι Μπάκοι, οι Γκοτζαμάνηδες, οι Καραμάνοι, στρατηγοί, απάτριδες, πολιτικάντηδες, τυχοδιώκτες. Με την πρόφαση να περισώσουν τάχα κάτι από την καταστροφή, μα στην πραγματικότητα για να εξασφαλίσουν αξιώματα, πρωτοκαθεδρίες, φαγοπότια, ρεμούλες για τον εαυτό τους, τους συγγενείς τους και τους φίλους τους, εδέχθηκαν να κυλιούνται καθημερινά στη λάσπη της προδοσίας, να κοψομεσιάζονται, να υποβοηθάνε τη λεηλασία και την ερήμωση της χώρας τους και να δίνουνε πρόσχημα νομιμότητας σε όλα τα κακουργήματα των κατακτητών… Ένας υπουργός είχε κάποτε την αναισχυντία να πει σε φίλους του που τον ρώτησαν πώς μένει στην Κυβέρνηση αφού ο λαός πεθαίνει στους δρόμους από την πείνα: - Εγώ έχω το αυτοκίνητό μου. Καλά τρώγω και πίνω. Ο λαός που ήθελε πόλεμο, ας βγάλει τώρα τα μάτια του..» 5. 3.Το απόσπασμα είναι παρμένο από το κείμενο του Δημήτρη Γληνού: «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» και υπάρχει στις «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 147, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975. 4. Για το ρόλο των αρχαιολογικών Αποστολών, την αρχαιοκαπηλία και τις καταστροφές αρχαίων μνημείων δες: Σιμόπουλος Κυριάκος, «Η λεηλασία και η καταστροφή των ελληνικών αρχαιοτήτων», Αθήνα, 1993, σελ. 59-67 και 420-432. 5. Δημήτρης Γληνός, «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο», υπάρχει στις «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 147, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975.
1.3 Αιτίες της οικονομικής κατάρρευσης.
«…Σε όλα τα κατεχόμενα εδάφη βλέπω τους ανθρώπους να ζουν εκεί μπουκωμένοι στο φαΐ, ενώ ο δικός μας λαός πεινάει. Για τ’ όνομα του Θεού, δεν σας στείλαμε εκεί για να δουλέψετε για την ευημερία των λαών που σας εμπιστευτήκαμε, αλλά για να πάρετε όσο περισσότερα μπορείτε ώστε να μπορέσει να ζήσει ο γερμανικός λαός. Περιμένω από εσάς να αφιερώσετε τις δυνάμεις σας σ’ αυτό. Αυτή η συνεχής έγνοια για τους ξένους πρέπει να τελειώνει μια για πάντα… Καρφί δεν μου καίγεται όταν μου λέτε ότι οι άνθρωποι της ζώνης ευθύνης σας πεθαίνουν από την πείνα. Αφήστε τους να πεθαίνουν, εφόσον έτσι δεν λιμοκτονεί κανένας Γερμανός..». 6 Ο Göring προς τους Αρμοστές του Ράιχ και τους Στρατιωτικούς διοικητές των κατεχόμενων εδαφών(06/08/1942. α)Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής οι κατακτητές προχώρησαν σε οργανωμένες και συστηματικές κατασχέσεις όλων των αποθεμάτων(δημόσιων και ιδιωτικών) προϊόντων που χρειάζονταν για να συντηρηθούν τα στρατεύματα τους και να προωθηθούν στα μέτωπα. Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι συναγωνίζονταν στο πλιάτσικο, στις λεηλασίες και στις αρπαγές. Τρόφιμα, δημητριακά, εργαλεία, φάρμακα, είδη ένδυσης, στρατιωτικό υλικό, οχήματα-μέσα μεταφοράς, καύσιμα, ανταλλακτικά, ζώα κ.ά. γίνονταν αντικείμενο και στόχος των στρατιωτών που ρήμαζαν τις αποθήκες. β) H νομισματική κατάρρευση και ο πληθωρισμός εκμηδένισε την αξία του χρήματος και έκανε πολύ δύσκολη κάθε οικονομική συναλλαγή. Μετά τη λεηλασία και το πλιάτσικο οι Γερμανοί απαίτησαν από την Κυβέρνηση Τσολάκογλου η Ελλάδα να πληρώνει στις δυνάμεις του Άξονα τις «δαπάνες Κατοχής» που αυξάνονταν συνεχώς.
Δαπάνες Κατοχής 7.
Νοέμβριος 1941
|
25 δις. δραχμές
|
Δεκέμβριος 1942
|
260 δις δραχμές
|
Αύγουστος 1943
|
850 δις δραχμές
|
Χρήματα όμως δεν υπήρχαν. Τα κρατικά ταμεία ήταν εντελώς άδεια. Η τριπλή κατοχή είχε μηδενίσει κάθε οικονομική δραστηριότητα, ο θαλάσσιος αποκλεισμός απαγόρευε το εξωτερικό εμπόριο, τα δημόσια έσοδα από δασμούς και φόρους ήταν ασήμαντα. Η Κυβέρνηση για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των Γερμανών σε συνεννόηση με την Τράπεζα της Ελλάδας άρχισε να τυπώνει χρήμα. Η αύξηση της ποσότητας του χρήματος που κυκλοφορούσε σήμαινε αυτόματα πληθωριστικές πιέσεις και ταχεία υποτίμηση της αξίας του χρήματος.
Κυκλοφορία νομίσματος 8.
Νοέμβριος 1941
|
41 δις δραχμές
|
Σεπτέμβριος 1942
|
185 δις δραχμές
|
Αύγουστος 1943
|
1.030 δις δραχμές
|
Ιούνιος 1944
|
58.000 δις δραχμές
|
6.Mazower Mark, «Στην Ελλάδα του Hitler. Η εμπειρία της Κατοχής», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994, σελ.35. 7. Θωμαδάκης Σταύρος, «Μαύρη αγορά, πληθωρισμός και βία στην οικονομία της κατεχόμενης Ελλάδας», σελ. 124, στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-50: Ένα έθνος σε κρίση», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2006. 8. ό. π . σελ. 125. Σε αυτά τα ποσά θα πρέπει να προσθέσουμε και τα χρήματα που τύπωνε για τις ανάγκες του ο γερμανικός στρατός («τα κατοχικά μάρκα»), τα χαρτονομίσματα της Casa Mediterranea και τις Ιόνιες δραχμές που τύπωναν οι Ιταλοί. Το συνεχές τύπωμα χρημάτων και η ταυτόχρονη ύπαρξη πολλών εκδοτικών αρχών οδήγησαν σε πλήρη νομισματική αποδιοργάνωση και γρήγορα η δραχμή έχασε την αξία της και τη χρησιμότητά της ως αγοραστικό μέσο. γ)Η βιομηχανική παραγωγή περιορίστηκε σε ό,τι χρειαζόταν το Ράιχ και τα στρατεύματα κατοχής. Με διάφορες νομότυπες μεθόδους οι γερμανικές εταιρείες υπέγραφαν μακράς διάρκειας συμφωνίες με τις ελληνικές βιομηχανίες. Η αποδοχή τέτοιων συμβολαίων εγγυόταν τη διανομή υλικών και καυσίμων και σε ορισμένες περιπτώσεις τεράστια κέρδη. Η άρνηση συνεργασίας με τις γερμανικές εταιρείες σήμαινε αυτόματα δήμευση της βιομηχανίας, απογύμνωση και μεταφορά των μηχανημάτων στη Γερμανία. Μακράς διαρκείας συμφωνίες υπογράφηκαν μεταξύ της Krupp και 26 ελληνικών εταιρειών π.χ. το Ράιχ εξασφάλισε ετήσιες παραδόσεις 616,300 τον. πολύτιμων μετάλλων υπολογισμένης αξίας 13.000.000 RM. Επίσης η Wehrmacht έπαιρνε ημερησίως 2,8 εκ. τσιγάρα από τις 11 μεγαλύτερες ελληνικές καπνοβιομηχανίες. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και τις εταιρείες που ανέλαβαν να κατασκευάσουν έργα(γέφυρες, δρόμους, αεροδρόμια, λιμάνια, μηχανές κλπ) για λογαριασμό των στρατευμάτων κατοχής. Συνολικά 6.500 νέες επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής.9 Τελικά όμως η εσωτερική αγορά διαλύθηκε αφού δεν υπήρχαν προϊόντα για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού. Μικρά και μεσαία εργοστάσια, βιοτεχνίες, μαγαζιά, λεηλατήθηκαν και έκλεισαν, χιλιάδες άνθρωποι έμειναν χωρίς δουλειά και πόρους για να ζήσουν. δ)Οι συγκοινωνιακές υποδομές κατέρρευσαν πλήρως. Όλα τα μεταφορικά μέσα(φορτηγά, αυτοκίνητα, μηχανάκια, ακόμα και τα ζώα και τα ποδήλατα!!) επιτάχτηκαν από τις δυνάμεις κατοχής. Το ίδιο και όλα τα καύσιμα, τα ανταλλακτικά και οι μηχανές. Το σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο ήταν σε κακό χάλι από τους βομβαρδισμούς και τις δολιοφθορές των ανταρτών. Τα λιμάνια και τα καράβια κατεστραμμένα. Η τριπλή κατοχή και η πλήρης καταστροφή των συγκοινωνιακών δικτύων έκαναν αδύνατη την τροφοδοσία των αστικών κέντρων με αγροτικά προϊόντα που χρειάζονταν για τη διατροφή του πληθυσμού. Οι μεγάλες πόλεις, τα νησιά και τμήματα της ηπειρωτικής Ελλάδας απομονώθηκαν. Υπό αυτές τις συνθήκες ακόμα και αν κάποιο μέρος της αγροτικής παραγωγής γλίτωνε από τα κατοχικά στρατεύματα και τους δωσίλογους συνεργάτες τους δεν υπήρχε ασφαλείς τρόπος να μεταφερθεί στα αστικά κέντρα και ειδικά στην Αθήνα. ε)Η χώρα προπολεμικά εισήγαγε σημαντικά ποσοστά των απαραίτητων αγαθών από τα λιμάνια και ειδικότερα από τον Πειραιά. Η καταστροφή του εμπορικού στόλου και των λιμανιών και ο ναυτικός αποκλεισμός που είχε επιβληθεί από τους Συμμάχους δεν επέτρεπε τον από θαλάσσης ανεφοδιασμό της χώρας με τρόφιμα και προϊόντα. Αυτή η εξάρτηση από τους θαλάσσιους δρόμους στάθηκε μοιραία τον πρώτο χειμώνα της Κατοχής, ειδικά για την Αθήνα και τον Πειραιά. 9.Ενδιαφέροντα και αναλυτικά στοιχεία για τη βιομηχανία και την παραγωγή επί κατοχής υπάρχουν στο άρθρο: Ετμεκτσόγλου Γαβριέλλα, «Η οικονομία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής», στο Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος 16ος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σελ. 58-59. στ)Οι αγρότες προπολεμικά παρέδιδαν τη σοδειά τους στο Κράτος σε προσυμφωνημένες τιμές μέσω του συστήματος συγκέντρωσης της παραγωγής. Στην Κατοχή κανένας δεν ήταν πρόθυμος να καλλιεργήσει και έπειτα να παραδώσει τη σοδειά του στις κατοχικές δυνάμεις ή στην «Κυβέρνηση» και μάλιστα έναντι χρηματικής αμοιβής η οποία δεν είχε καμία αξία. Επιπλέον σπόροι, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, εργαλεία, κάρα και ζώα είχαν κατασχεθεί και αρπαχτεί. Αν προσθέσουμε εδώ την καταπίεση, τις μαζικές εκτελέσεις, τις σφαγές και τις πυρπολήσεις ολόκληρων χωριών που γίνονταν από τους Γερμανούς, Βούλγαρους και Ιταλούς σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής καταλαβαίνουμε εύκολα πώς η καλλιέργεια της γης σταδιακά περιορίστηκε και η αγροτική παραγωγή σε όλα τα βασικά προϊόντα μειώθηκε. Ενδεικτικά τη χρονιά της μεγάλης πείνας(χειμώνας 1941-2) η παραγωγή δημητριακών μειώθηκε κατά 30% 10. Συνοπτικά θα λέγαμε πως ο πόλεμος, η τριπλή κατοχή και το πλιάτσικο που εφάρμοσαν τα κατοχικά στρατεύματα πάνω στις παραγωγικές δυνάμεις της Ελλάδας οδήγησαν τη χώρα στην πλήρη οικονομική κατάρρευση. Μια εικόνα της κατάστασης μας δίνει ο παρακάτω πίνακας:
Υλικές καταστροφές της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 11.
Απώλειες
|
Προπολεμικά
μεγέθη
|
Ποσοστό απωλειών
| |
Ζώα εργασίας
|
855.000
|
2.005.000
|
42,6 %
|
Πρόβατα, χοίροι
πουλερικά
|
12.305.000
|
24. 840.000
|
49,5 %
|
Δάση
|
5.000 km2
|
19.180 km2
|
25 %
|
Οχήματα (επιβατικά,
φορτηγά, λεωφορεία)
|
11.300
|
17.200
|
65,7 %
|
Οδικές γέφυρες
(άνω των 6m)
|
90 %
| ||
Σιδηροδρομικό τροχαίο
υλικό (ατμομηχανές,
βαγόνια κλπ)
|
6.080
|
6.502
|
93,5 %
|
Σιδηροδρομικές γέφυρες
(άνω των 10 m)
|
96
|
96
|
100 %
|
Οικοδομές
|
401.000
|
1.730.000
|
23,2 %
|
Εμπορικά πλοία
(μέχρι Απρίλιο 1945)
|
434
|
583
|
74,5 %
|
ΠΗΓΗ: Κ. Δοξιάδης,«Αι θυσίαι της Ελλάδας στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», εκδόσεις Υφυπουργείου Ανοικοδομήσεως, Αθήνα, 1946. 10. Mazower Mark, «Στην Ελλάδα του Hitler. Η εμπειρία της Κατοχής», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994, σελ.52. 11. Ο πίνακας υπάρχει στο άρθρο: Ετμεκτσόγλου Γαβριέλλα, «Η οικονομία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής», στο Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος 16ος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σελ.63.
1.4 Η Μαύρη Αγορά: περιγραφή και λειτουργία
Κατά τη διάρκεια του πολέμου(Οκτώβρης 1940-Απρίλης 1941) υπήρχαν ελλείψεις προϊόντων. Από τις πρώτες μέρες όμως μέρες της κατοχής οι ελλείψεις αυτές άρχισαν να γίνονται μεγαλύτερες. Ο κόσμος χρειαζόταν είδη α’ ανάγκης(αλεύρι, ζάχαρη, λάδι, σαπούνι κλπ) αλλά αυτά δεν υπήρχαν στην αγορά ή κι όταν υπήρχαν οι τιμές τους ήταν απλησίαστες. Το χρήμα κάθε μέρα που περνούσε έχανε την αξία του όλο και περισσότερο. Πολλοί εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους και έμειναν χωρίς πόρους. Οι φαντάροι επέστρεφαν από το μέτωπο με τα πόδια, πεινασμένοι, εξασθενημένοι, τραυματισμένοι, γεμάτη ψείρες και κρυοπαγήματα. Η «Κυβέρνηση» ήταν ανίκανοι να εξασφαλίσει στο λαό ακόμα κι αυτό το φαγητό του. Τότε ξεκίνησε να λειτουργεί η Μαύρη Αγορά. Ένα σύστημα διακίνησης προϊόντων και αγαθών, μη ελεγχόμενο από το Κράτος, στηριγμένο στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, που εξασφάλιζε όμως τη λειτουργία του με υπόγειες, σκοτεινές διαδρομές και μεθόδους και γίνονταν όχι με το επίσημο νόμισμα, αλλά με ανταλλαγές ειδών. Τα μαγαζιά λιανεμπορίου, με άδεια τα ράφια, άρχισαν να κλείνουν μαζικά. Τα προϊόντα διακινούνταν χέρι με χέρι, «κρυφά», σε καφενεία, κουρεία, φαρμακεία, δικηγορικά γραφεία, συμβολαιογραφεία ή σε διάφορα σημεία των μεγάλων πόλεων.
Έτος
|
Τιμή σιτηρεσίου
|
Μέσο ημερομίσθιο
|
Αναλογία
|
Οκτώβρης 1940
|
15,2
|
75
|
4,9
|
Απρίλιος 1943
|
9301,0
|
4.500
|
0,48
|
Αύγουστος 1943
|
13.293,0
|
8500
|
0,64
|
Δεκέμβριος 1943
|
52.423,0
|
75.000
|
1,43
|
Φεβρουάριος 1944
|
221.320,0
|
175.000
|
0,79
|
Μέσος όρος Κατοχής
|
0,84
|
Σύγκριση ημερομισθίου και σιτηρεσίου σε τιμές μαύρης αγοράς . 12
Σταδιακά η μαύρη αγορά από μια απεγνωσμένη, αγωνιώδη προσπάθεια του κόσμου να εξασφαλίσει τα στοιχειώδη αγαθά μετατράπηκε σε ένα πλήρως οργανωμένο και ελεγχόμενο(από λίγους χονδρέμπορους, βιομήχανους, κλπ) σύστημα διακίνησης προϊόντων που έφερε τεράστιες αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική δομή της Ελλάδας. Στην 1η φάση(Καλοκαίρι-Φθινόπωρο 1941) χιλιάδες πολίτες συμμετείχαν στην μαύρη αγορά. Κάθε μέρα πλήθη κόσμου ξεχύνονταν σε φανερά και «κρυφά» στέκια όπου πωλούνταν είδη α’ ανάγκης. Τα στέκια αυτά έδιναν την εικόνα του πανηγυριού.13. Όλοι πουλούσαν και αγόραζαν τα πάντα σε όλους. Με καταπληκτική ταχύτητα προϊόντα και είδη ανταλλαγής άλλαζαν χέρια. Όλοι έψαχναν την ευκαιρία που θα εξασφάλιζε στους ίδιους και στα παιδιά τους το φαγητό της ημέρας. Καθώς τα χρήματα δεν είχαν αξία οι ανταλλαγές γίνονταν σε είδος. Πρώτα πουλήθηκαν τα χρυσαφικά και τα κοσμήματα, ύστερα πολύτιμα και ακριβά αντικείμενα(έπιπλα, ραπτομηχανές, πίνακες ζωγραφικής, φωνόγραφοι, ασημικά κλπ). Τέλος ξεπουλιούνταν τα υφάσματα, οι προίκες των κοριτσιών, ακόμα και τα ρούχα που φορούσαν. Στην Αθήνα και στις μεγάλες πόλεις άνθρωποι με καρότσια φορτωμένα με αντικείμενα και ρούχα ταξίδευαν προς τα γειτονικά χωριά για να τα ανταλλάξουν με λίγο λάδι, όσπρια, σταφίδες και αλεύρι. 12.Θωμαδάκης Σταύρος, «Μαύρη αγορά, πληθωρισμός και βία στην οικονομία της κατεχόμενης Ελλάδας», σελ. 131, στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα έθνος σε κρίση», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2006. 13. Παραστατική περιγραφή των «πανηγυριών» αυτών μας δίνει ο ποιητής Κ. Βάρναλης και υπάρχει στο άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 161-162, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα. Η 2η φάση(Δεκέμβρης 1941- Μάρτης 1942), ήταν και η πιο τραγική. Λόγω των αυξημένων αναγκών, της μεγάλης ζήτησης, του φοβερού, κρύου χειμώνα και της μειωμένης παραγωγής δημητριακών οι τιμές των προϊόντων εκτοξεύτηκαν. Οι μεγάλοι έμποροι και διακινητές οργανώθηκαν καλύτερα. Ταξίδευαν στην επαρχία, προμηθεύονταν τα αγαθά σε καλές τιμές, τα μετέφεραν με ασφάλεια στην πόλη, τα έκρυβαν σε αποθήκες, πολλές φορές τα νόθευαν κιόλας και περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να τα ρίξουν στην αγορά με τη βοήθεια των συνεργατών τους. Όλα αυτά προϋπέθεταν την ανοχή, την κάλυψη και τη συνεργασία της «Κυβέρνησης» και των κατοχικών αρχών. Το κύκλωμα εξαιτίας των τεράστιων κερδών είχε ισχυρές προσβάσεις. Οι φήμες οργίαζαν. Μιλούσαν ακόμα και για υπουργούς που ήταν ανακατεμένοι. «…γύρω από τους αρχιπροδότες Τσολάκογλους έχουνε συγκροτήσει τις συμμορίες τους τα «τσακάλια», όλοι οι ασυνείδητοι μεγαλοκαρχαρίες των θολών νερών, οι σπεκουλάντηδες, οι μεγαλοεπιχειρηματίες, οι εργολάβοι, οι μεσάζοντες, οι «οικονομικώς συνεργαζόμενοι μετά των αρχών κατοχής».… Τα 200 εκ. πέρασαν από τα χέρια τους. Μετατράπηκαν σε πολυκατοικίες, σε πλούσια χτήματα, σε βίλλες, σε διαμαντικά, σε μπριλλάντια, σε χρυσές λίρες, σε έπιπλα, σε μπιμπελό, σε γουναρικά, σε χαλιά που σωριάζονται στα σπίτια τους. Ό,τι πουλάει ο καθένας από μας για να φτωχοζήσει το ρολόι του, το χαλί του, τη βέρα του, το κόσμημα της γυναίκας του, την εικόνα, όλα πέρασαν στα χέρια των τσακαλιών. Αυτοί κάνουν όλες τις βρώμικες επιχειρήσεις σε συνεργασία με υπουργούς και με ξένους. Αυτοί είναι οι πραγματικοί δημιουργοί της μαύρης αγοράς και όχι ο φτωχός μεταπωλητής που προσπαθεί να ζήσει την οικογένειά του πουλώντας πέντε οκάδες τομάτες ή τρεις οκάδες μαρίδα. Και όμως η κυβέρνηση κυνηγάει ετούτους εδώ τους φτωχούς βιοπαλαιστές, και κανένα, μα κανένα «τσακάλι» δεν ετόλμησε να θίξει. Μα πώς να το θίξει; Είναι κοινοί συμμορίτες μαζί τους τρώνε κάθε μέρα στα πλούσια τραπέζια τους. Οι προδότες και τα τσακάλια άνοιξαν το δρόμο στην ηθική εξαχρείωση…» 14. Ο φοβερός χειμώνας του 1941-42 έμεινε χαραγμένος στη μνήμη όσων επέζησαν. Το κρύο, η πείνα, οι αρρώστιες και ο λιμός αποδεκάτισαν χιλιάδες ανθρώπους. Αυτή ήταν, για τα «τσακάλια», η μεγάλη «ευκαιρία» της κατοχής. Αφού δεν είχε μείνει πια τίποτε για να πουλήσουν, οι άνθρωποι άρχισαν να πουλούν τις ακίνητες περιουσίες τους. Μπροστά στο φάσμα της πείνας και του θανάτου χιλιάδες ακίνητες περιουσίες, οι κόποι μιας ζωής, άλλαξαν χέρια. Σπίτια, μαγαζιά, επιχειρήσεις, οικόπεδα, χωράφια, βιομηχανικές μονάδες και βιοτεχνίες ξεπουλήθηκαν για λίγες λίρες, λίγο ψωμί, μερικά δράμια όσπρια και κάποια κιλά σταφίδα. Στην 3η φάση η μαύρη αγορά(καλοκαίρι 1942-άνοιξη 1944), άλλαξε μορφή. Η επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος με τη μεταφορά εφοδίων μέσω του Ερυθρού Σταυρού, η οργάνωση του λαού στην Αντίσταση, το μοίρασμα με δελτίο των τροφών, το πλιάτσικο στα εβραϊκά σπίτια και η παράδοση του ιταλικού στρατού δημιούργησαν νέες ευκαιρίες. Η μαύρη αγορά προσανατολίστηκε σε δυσεύρετα είδη: φάρμακα, εκλεκτά εδέσματα, λυχνίες ραδιοφώνου και ανταλλακτικά μηχανών, εργαλεία, βενζίνη, στρατιωτικό εξοπλισμό μέχρι όπλα και πυρομαχικά. Στην τελευταία φάση(άνοιξη 1944-Απελευθέρωση), λόγω της κατάρρευσης της δραχμής και της βέβαιης ήττας των Γερμανών, όλοι ήθελαν να απαλλαγούν από τις δραχμές και να τις ανταλλάξουν το συντομότερο με άλλο νόμισμα, χρυσές λίρες ή άλλα είδη που μπορούν αργότερα να ξανανταλλαχτούν. 14.Απόσπασμα από το κείμενο του Δημήτρη Γληνού: «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο». Υπάρχει στις «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 148-149, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975.
1.5 Τα αποτελέσματα της μαύρης αγοράς: πείνα, λιμός και θάνατος
Όσο πλησίαζε ο πρώτος χειμώνας της κατοχής τα πράγματα δυσκόλευαν όλο και περισσότερο. Το πλιάτσικο των δυνάμεων κατοχής, η οικονομική κατάρρευση, ο πληθωρισμός, ο ναυτικός αποκλεισμός, η κακή σοδειά του καλοκαιριού, η διάλυση της κρατικής μηχανής, η δράση των μαυραγοριτών και ο βαρύς χειμώνας ήταν οι βασικές αιτίες της πείνας και του λιμού που έπληξε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Γεωγραφικά ο λιμός απλώθηκε στις μεγάλες πόλεις, ιδιαίτερα στην Αθήνα και στον Πειραιά και στα απομονωμένα νησιά του Αιγαίου. Ο χειμώνας του 1941-42 ήταν η πιο τραγική περίοδος της κατοχής. Χιλιάδες άνθρωποι υπέφεραν, πείνασαν, αρρώστησαν, πρήστηκαν, ξεπούλησαν ό,τι είχαν, τριγύριζαν ντυμένοι με τσουβάλια και έψαχναν στα σκουπίδια για να βρουν κάτι να φάνε και τελικά πέθαιναν μόνοι και αβοήθητοι. Ο υποσιτισμός, τα οιδήματα της πείνας, οι ψείρες, οι μολύνσεις, η φυματίωση στις πόλεις και η ελονοσία στην ύπαιθρο θέριζαν χιλιάδες ανθρώπους. Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων ακόμα και σήμερα δεν έχει αποσαφηνιστεί. Οι σκληρές συνθήκες ζωής και η διάλυση του Κράτους έκαναν ιδιαίτερα δύσκολη τη συλλογή στοιχείων από όλη την Ελλάδα.15 Το BBC μιλούσε για 500.000 νεκρούς, ενώ οι ελληνικές αρχές υπολόγιζαν τους νεκρούς σε 300.000. 16 Συγκριτικά στοιχεία για τα θύματα του λιμού στην Αθήνα και τον Πειραιά κατά τα έτη 1941-1942 μας δίνει ο παρακάτω πίνακας: 17
Κ. Δοξιάδης
|
Ερυθρός Σταυρός
|
Έρευνα στα Δημοτολόγια
|
74.100
|
72.855
|
74.148
|
Σε αυτούς τους αριθμούς θα πρέπει να προστεθούν:-τα θύματα από δήμους και κοινότητες που δεν περιλαμβάνονταν τότε στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Πρωτευούσης (Βούλα, Χαϊδάρι, Πέραμα, Φάληρο κλπ)- τα θύματα που πέθαιναν στην Αθήνα αλλά προέρχονταν από άλλα μέρη π.χ. η 5η Μεραρχία Κρητών στρατιωτών εγκλωβίστηκε στον Πειραιά και αποδεκατίστηκε από το λιμό.-Όσοι για λόγους επιβίωσης δεν δηλώθηκαν πουθενά και θάφτηκαν ανώνυμοι - Όσοι αρρώστησαν τότε και πέθαναν αργότερα. Δεν ήταν μόνο η πείνα και ο θάνατος που βασάνιζε τους ανθρώπους. Όσοι επέζησαν, λόγω του υποσιτισμού (ειδικά τα παιδιά και οι γυναίκες), είχαν τόσο εξασθενημένο οργανισμό που παρουσίαζαν μεγάλα προβλήματα για πολλά χρόνια αργότερα π.χ. πνευμονία, φυματίωση, ψυχασθένειες κλπ.18 15.Πολλοί νεκροί ζούσαν μόνοι ή πέθαιναν «καθ’ οδόν» οπότε δεν καταγράφονταν πουθενά και θάβονταν σε ομαδικούς τάφους, αδήλωτοι και ανώνυμοι. Άλλοι πέθαιναν στα σπίτια αλλά οι συγγενείς για να κρατήσουν τα δελτία συσσιτίου δεν τους δήλωναν και τους άφηναν σε κάποια άκρη του δρόμου για να τους πάρει το κάρο του Δήμου. Άλλοι πάλι αρρώστησαν ή τρελάθηκαν κατά την κατοχή και πέθαναν αργότερα στα ιδρύματα. 16.Μαργαρίτης Γιώργος, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 172, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα. 17.Σημαντικά στοιχεία παρουσιάζονται στις ερευνητικές εργασίες: Ευγενία Μπουρνόβα, «Θάνατοι από πείνα: Η Αθήνα το χειμώνα του 1941-1942», περιοδικό Αρχειοτάξιο, τεύχος 7ο , Μάιος 2005,σελ. 53-54 και επίσης στο άρθρο Ευγενία Μπουρνόβα, «Οικονομικές συμπεριφορές στην Αθήνα της Κατοχής» που έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο: www.alfavita.gr 18. Σημαντική εικόνα της υγείας του λαού υπάρχουν στα άρθρα: Όμιλος Υγειονομικών, «Η διατροφή του λαού και η ανοικοδόμηση της χώρας», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 3ο, χρόνος Α΄, 24 Ιουνίου 1945, σελ. 80-83. Επίσης Γ. Σπηλιόπουλος, «Η διατροφή του λαού», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 1ο, χρόνος 6ος, Ιανουάριος 1951, σελ.32-36. Ακόμα Φ.Σκούρας, Α. Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου, ¨Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους», Αθήνα, 1947. Η πείνα, ο λιμός και η αρρώστιες χτύπησαν όλες τις κοινωνικές τάξεις αλλά περισσότερο αυτούς που βρισκόταν στα κατώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα, όσους δεν είχαν δικά τους περιουσιακά στοιχεία ή κοινωνικές διασυνδέσεις(οικογένεια, συγγενείς, φίλους). Θύματα ήταν:-Οι τραυματίες και οι άρρωστοι του στρατού που πολέμησε στην Αλβανία. Αφέθηκαν στην τύχη τους και πέθαναν στα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν. Την ίδια τύχη είχαν και οι τρόφιμοι των σανατορίων, των ασύλων και των ψυχιατρείων.-Τμήματα του στρατού(με νησιωτική καταγωγή) που αποκόπηκαν κατά την υποχώρηση και εγκλωβίστηκαν στις πόλεις χωρίς να μπορούν να επιστρέψουν στα νησιά τους.-Οι πρόσφυγες από την Μ. Ασία που δεν είχαν προλάβει να συνέρθουν από τον ξεριζωμό, πλήρωσαν μεγάλο τίμημα. Έμεναν σε πρόχειρα ανθυγιεινά παραπήγματα στις προσφυγογειτονιές. Έκαναν δουλειές του ποδαριού ή δούλευαν στις βιομηχανίες και την οικοδομή. Με την οικονομική κρίση έμειναν άνεργοι χωρίς εισόδημα. Επιπλέον δεν είχαν διασυνδέσεις συγγενείς και χωριά στην ύπαιθρο για να ζητήσουν καταφύγιο και να σωθούν.-Οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι μισθοσυντήρητοι, οι εργάτες, οι τεχνίτες, και οι μικροκαταστηματάρχες υπέφεραν γιατί δεν είχαν άλλους πόρους εκτός από το μισθό και τις συναλλαγές που έκαναν με τις δραχμές οι οποίες δεν είχαν αξία. Οι άνθρωποι αυτοί αφού ξεπούλησαν κάθε κινητό και ακίνητο περιουσιακό τους στοιχείο άρχισαν να πεθαίνουν κατά εκατοντάδες.-Ένα μεγάλο τμήμα της προπολεμικής αστικής τάξης που δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στις συνθήκες της κατοχής αφού καταστράφηκε οικονομικά ξεπουλώντας τεράστιες περιουσίες, οδηγήθηκε στο θάνατο. 19. Μέσα όμως από αυτό το σκηνικό του θανάτου, μέσα από τις στάχτες του πολέμου και την καταπίεση της τριπλής κατοχής, μέσα από τα βογκητά των ανθρώπων που ψυχορραγούσαν στα πεζοδρόμια ξεπήδησαν οι «νεόπλουτοι». Αυτή η νέα τάξη πλουσίων, αδίστακτη και χωρίς ενδοιασμούς συγκέντρωσε στα χέρια της τεράστιο πλούτο και δύναμη. Την ώρα που άνθρωποι πέθαιναν στους δρόμους αυτοί κατασπαταλούσαν επιδεικτικά τεράστια ποσά σε θεάματα, ακροάματα 20 και είδη πολυτελείας. Το μίσος φούντωνε στις ψυχές των ανθρώπων. Ακόμα και σήμερα η λέξη μαυραγορίτης έχει αρνητική σημασία και χρησιμοποιείται ως βρισιά. 19.Τραγικά παραδείγματα 2 ποιητές από πλούσιες, γνωστές οικογένειες των Αθηνών: ο Ναπολέων Λαπαθιώτης και ο Μήτσος Παπανικολάου. Ο Λαπαθιώτης, γιος στρατηγού-υπουργού, στην κατοχή τα ξεπούλησε όλα. Ακόμα και τα βιβλία του. Τριγυρνούσε πρησμένος και ρακένδυτος. Αυτοκτόνησε στο σπίτι του στα Εξάρχεια(1944), μη αντέχοντας άλλο την πείνα και την εξάρτησή του από τα ναρκωτικά. Ο Παπανικολάου από ευκατάστατη οικογένεια και πολλά υποσχόμενος δημοσιογράφος και ποιητής, εξαρτημένος όμως από τα ναρκωτικά. Στην Κατοχή αφού ξεπούλησε τα πάντα, πρήστηκε και οι φίλοι του τον μετέφεραν στο Δημόσιο Ψυχιατρείο. Εκεί πέθανε(1943). Πληροφορίες για τη ζωή τους στο διαδίκτυο:el.wikipedia.org 20.Οι ρεμπέτες, άνθρωποι λαϊκοί, παρ’ όλο που για να ζήσουν δούλεψαν σε κέντρα τα οποία είχαν μόνιμους θαμώνες τους μαυραγορίτες, κατέκριναν τη στάση τους. Ο Μιχ. Γενίτσαρης έγραψε: Μικροί μεγάλοι γίνανε/ μαυραγορίτες όλοι /κι αφήσαν όλο τον ντουνιά / με δίχως πορτοφόλι. Ακόμα κι οι γυναίκες τους / τη μαύρη κυνηγάνε / τσάντες τσουβάλια κουβαλούν / κανέναν δε ψηφάνε. Πρωί και βράδυ τρέχουνε / στους δρόμους σαν κοράκια / πελάτες ψάχνουν για να βρουν / να γδάρουνε κορμάκια Πουλήσαμε τα σπίτια μας / και τα υπάρχοντα μας / για δυο ελιές κι ένα ψωμί / να φάνε τα παιδιά μας. Εκπληκτική είναι και η ιστορία του Σμυρνιού ρεμπέτη, Βαγγέλη Παπάζογλου. Για να επιβιώσει έπιασε δουλεία σε ένα κέντρο. Το πρωί στο δρόμο έβλεπε τα παγωμένα κορμιά να τα μαζεύει το κάρο. Το βράδυ οι μαυραγορίτες και οι δωσίλογοι πετούσαν τα χρήματα τους στα πόδια του. Άνθρωπος ηθικός και ντόμπρος όπως ήταν δεν άντεξε. Κατέβηκε από το πάλκο και δεν ξανατραγούδησε ποτέ. Εξασθενημένος από την πείνα και τη φυματίωση τριγυρνούσε στους δρόμους μ’ ένα σακί κάνοντας τον παλιατζή. Έτσι τον βρήκαν νεκρό ένα πρωινό του 1943 σε κάποιον δρόμο του Πειραιά. Πληροφορίες για τη ζωή του στο διαδίκτυο: el.wikipedia.org
2.Οι ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής
Στην περίοδο της κατοχής έγιναν τεράστιες ανακατατάξεις στην οικονομική και κοινωνική δομή της Ελλάδας. Τεράστιος πλούτος σε χρυσό, κινητές και ακίνητες περιουσίες άλλαξε χέρια. Οι διαδικασίες, τα μεγέθη, οι τρόποι που χρησιμοποιήθηκαν για να γίνει αυτή η μεταφορά πλούτου και η μετέπειτα νομιμοποίησή του δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Το πρόβλημα είναι πως ενώ η βιβλιογραφία καταγράφει την αλλαγή δεν μπορεί να παρουσιάσει αναλυτικά στοιχεία και αποδείξεις. Η πλήρης αποδιοργάνωση των κρατικών υπηρεσιών κατά την κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, η πολιτική κατάσταση που επικράτησε μετά τη λήξη του εμφυλίου εξηγούν εν μέρει τη μη συλλογή και επεξεργασία οικονομικών στοιχείων που θα φώτιζαν την περίοδο και θα βοηθούσαν να αποδοθεί δικαιοσύνη. Το σπουδαιότερο όμως ήταν η πολιτική απόφαση να ξεχαστεί με κάθε τρόπο ο στρατιωτικός και οικονομικός δωσιλογισμός. Ωστόσο αρκετά οικονομικά στοιχεία για την περίοδο και τις ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια μπορούμε να βρούμε μέσω των κειμένων και των υπομνημάτων που υπέβαλλε στη Bουλή η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα Ακίνητά των επί Κατοχής. Η Ομοσπονδία αυτή ανέλαβε να συγκεντρώσει στοιχεία για τα ακίνητα, τους αγοραστές, τις τιμές και να στηρίξει νομικά τους ανθρώπους που ζητούσαν πίσω τις περιουσίες τους. Για το λόγο αυτό είχε εκδώσει τρία κείμενα: - «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946.- «Σχέδιο ψηφίσματος περί της τύχης των επί εχθρικής κατοχής γενομένων πωλήσεων ακινήτων. Μετά εισηγητικής εκθέσεως», Αθήνα, Ιούλιος 1947. - «Παρατηρήσεις επί του κατατεθέντος εις την Βουλήν Σχεδίου Ψηφίσματος περί ακυρώσεως της υπ’ αρίθμ. 114/1946 Συντακτικής Πράξεως και της τύχης των επί κατοχής γενομένων αγοραπωλησιών ακινήτων», Αθήνα, Ιούλιος, 1947. Επίσης είχε τυπώσει κι ένα Ειδικό Βιβλίο Απογραφής το οποίο περιέχει αναλυτικά στοιχεία για τα ακίνητα που πουλήθηκαν επί κατοχής. Πρέπει τα στοιχεία αυτά να είναι αξιόπιστα για τους εξής λόγους:
α)Στο Ειδικό Βιβλίο Απογραφής καθώς και σε όλους τους πίνακες που επισυνάπτονται στο 1ο υπόμνημα υπάρχουν πλήρη και λεπτομερειακά στοιχεία για καθεμία αγοροπωλησία ξεχωριστά. Δηλ. υπάρχει το όνομα του πωλητή, το όνομα του αγοραστή(πολλές φορές με την ιδιότητά του), ο αριθμός συμβολαίου, το όνομα του συμβολαιογράφου, το τίμημα που πληρώθηκε καθώς και η τιμή που είχε το ακίνητο προπολεμικά. Με αυτά τα στοιχεία ήταν δυνατό και τότε και σήμερα να ελεγχθεί η αξιοπιστία των πληροφοριών. β)Τα στοιχεία αυτά κατατέθηκαν στη Βουλή. Ήταν πανεύκολο κάποιοι βουλευτές λόγω της τεταμένης πολιτικής κατάστασης της περιόδου και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας να τα αμφισβητήσουν. Όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε. γ)Από την πλευρά των «αγοραστών» και των δικηγόρων τους τα στοιχεία αυτά δεν αμφισβητούνται. Τα επιχειρήματά τους είναι ότι το τίμημα που πλήρωσαν ήταν υψηλό(«σας ζήσαμε με τα λεφτά μας») ή ότι η πραγματική αξία των ακινήτων ήταν χαμηλή ή ότι η ακύρωση των αγοραπωλησιών θα βλάψει την πίστη στην ελεύθερη οικονομία κλπ.21 21.Τα επιχειρήματα αυτά και άλλα (το σύνολο 14) καταγράφονται και αποκρούονται νομικά, ένα προς ένα στο: Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής, «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946, σελ.42-53. δ)Η Ομοσπονδία είχε στη σύνθεσή της, παρά τις δύσκολες πολιτικές συνθήκες, ανθρώπους από όλους τους πολιτικούς χώρους.22 Επίσης υπήρχαν: Nομικοί: Ε. Γρανίτσας, τ. εισαγγελέας Εφετών Yφηγητές Πανεπιστημίου: Κ. Γεωργόπουλος, Γεώργιος Σιμωνέτος. Βουλευτές και πρώην υπουργοί: Αντ. Αθηνογένης, Ηλίας Ηλειού. Πρώην Πρόεδρος της Βουλής: Νικόλαος Τσαμαδός. Ειδικοί μηχανικοί και τεχνικοί σύμβουλοι: Κ. Αντωνόπουλος, Ν. Κούνδουρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου